Szlachectwo

Sulima_herb

Sulima (Sulimita, Oporów) – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Sulima. Po raz pierwszy wymieniony z nazwy w księgach sądowych w 1397, ale używany również wcześniej (najstarsze pieczęcie z Sulimą są datowane na 1352 rok). Występował głównie w ziemi gnieźnieńskiej, kaliskiej, łęczyckiej, sieradzkiej i krakowskiej. Sulimy używał Zawisza Czarny. Herb ten przysługiwał też rodzinie Sułkowskich, którzy doszli do dużego znaczenia jako hrabiowie, a później książęta. Pierwsze zachowane w źródłach przedstawienia herbu Sulima znalazły się na odciskach trzech woskowych pieczęci przywieszonych do dokumentów z 1352 roku oraz z około 1360 roku. Ich właścicielami byli duchowny krakowski – kustosz kolegiaty św. Michała na zamku – Franciszek oraz świecki dostojnik – podsędek krakowski Andrzej z Wawrowic. Warto wspomnieć, że zarówno na wcześniejszej jak i późniejszej pieczęci, herb był jednopolowy, pozbawiony labrów i klejnotu. Nie są także znane barwy herbu Sulima z tego okresu.Spośród kilku wizerunków pieczętnych z XIV wieku, na wzmiankę zasługuje pieczęć Stanisława Gamrata z Klimontowa przyłożona pod aktem unii w Horodle w 1413. Sulimczyk ten przyjął do swego herbu litewską rodzinę niejakiego Rodywiła czyli Radziwiła. Nie chodzi tu jednak o protoplastę słynnej później litewskiej rodziny magnackiej herbu Trąby. Mniej więcej w tym samym czasie Sulimę godnie prezentował Zawisza Czarny z Garbowa. Walcząc z Turkami i pełniąc różne misje u boku króla Zygmunta Luksemburskiego, być może w nawiązaniu do godła władców Niemiec, nadał on połowie orła w swym herbie barwę czarną. Z postacią Zawiszy wiąże się też pierwsze barwne ujęcie herbu Sulima w tej kolorystyce. Trafiło ono około 1415 roku do Księgi brackiej św. Krzysztofa na Arlbergu w Tyrolu (jako zadośćuczynienie za datek na rzecz tego bractwa, roztaczającego opiekę nad podróżnikami przekraczającymi Alpy). Oprócz wspomnianej barwy orła, jego oręż był srebrny, podobnie jak pole górne. Orzeł miał dodatkowo przepaskę srebrną. Pole dolne było czerwone, kamienie złote w układzie 2 i 1. Pojawiły się też nowe elementy – labry i klejnot – powtórzenie godła z górnego pola. Można przypuszczać, że zachodni ilustrator wzorował się na orłach śląskich (przepaska i barwa), niemieckich (barwa) oraz polskim (barwa pola). Nie wiadomo czy labry i klejnot były dodatkiem pochodzącym od samego Zawiszy czy od ilustratora.W ciągu XV stulecia wygląd herbu Sulima uwieczniły trzy zachodnioeuropejskie role herbowe. Najbardziej znana z nich to burgundzki herbarz Złotego Runa autorstwa Jana de Saint Remy z około 1435 roku. Herbarz ten powtarza schemat barwny znany z Księgi Brackiej, jednak górne pole jest stylizowane tak, że bardziej przypomina głowicę. Herbarz nie przytacza klejnotu. Kolejne zachodnie herbarze Codex Bergshammar i Armorial Lycenich z lat dwudziestych-trzydziestych XV wieku, publikują podobny wizerunek, również stylizując górne pole na głowic.Równocześnie w kraju, wizerunki Sulimy miały w tym czasie już wyraźny podział na dwa pola. Przykładem są tu pieczęcie Władysława z Oporowa, biskupa wrocławskiego w latach 1435-1441. Wizerunki tak stylizowane zachowały się też na zamku w Oporowie. Ciekawy wariant wyglądu pochodzi z dekoracji relikwiarza św. Barbary z lat 1484-93. Tarcza, obok ustalonego już podziału, ma dodatkowy element w postaci bordiury, godło zaś jest czerwone, a pole – złote. Kolejne elementy pełnego herbu, obok labrów i klejnotu, pojawił się na dzwonie z Dmosina, datowanego na 1500 rok, z fundacji członka rodziny Oporowskich. Warto dodać, że jest to pierwsze przedstawienie Sulimy z labrami i klejnotem w Polsce. Dodatkowo, na hełmie znajdowała się korona szlachecka.Pierwsze przedstawienie Sulimy z górnym polem złotym pochodzi z portretu Piotra Gamrata z lat 1541-45. Tutaj jednak, górne pole bardziej przypomina głowicę. Podział dwupolowy i złote górne pole podaje natomiast tzw. Herbarz Arsenalski z około 1535-55. Dodatkowo, kamienie są całe srebrne[16]. Wprawdzie srebrna tynktura górnego pola pojawia się jeszcze w XVI wieku, ale można przyjąć, że tynktura złota stała się wtedy dominująca. Dużo w tym zasługi nowego kompendium wiedzy heraldycznej z 1584 – Herbów rycerstwa polskiego Bartosza Paprockiego. Przedstawia on wizerunek herbu pełny, nie identyfikuje jednak barw kamieni. Ponadto, za sprawą błędu rytownika, orzeł w klejnocie i godle jest zwrócony w lewo, co powielano w późniejszych czasach. Herb ten spotykamy ponadto na kilku gotyckich płytach nagrobnych, m.in. w Gnieźnie i Kole, jako detal architektoniczny kilku kościołów i zamku w Oporowie koło Kutna, także jako symbol fundatorów rozmaitych precjozów kościelnych – drogocennego kielicha, księgi.

Najwcześniejsze wzmianki pisane

Schyłek XIV wieku przyniósł pierwszą wzmiankę pisaną o herbie Sulima. W 1397 roku nazwa rodu i herbu pojawiła się w księgach sądowych województwa łęczyckiego (zapis de cleynodio Sulima). Z tego samego roku pochodzi pierwsza wzmianka o rodzie Sulimów w księgach sądowych konińskich. Odtąd wielokrotnie przewijała się w rozmaitych zapiskach heraldycznych, czasem wraz z lakonicznym opisem herbu po łacinie lub po polsku, np. pol horla a trzi kamene (1423), orzel ze trzema kamienioma (1568 rok) lub trzy kamienie y pul orla v czarnym polu (1580). Na szczególną uwagę zasługuje niewyjaśniona dotąd wzmianka o czarnym polu. Być może chodzi tu o bliżej niesprecyzowaną odmianę. Opis herbu Sulima znalazł się też w pierwszym polskim herbarzu – Klejnotach przypisywanych Janowi Długoszowi z lat 60-tych XV stulecia. Co ciekawe, Długosz opisuje herb bez podziału pola. Możliwe, że po prostu pominął ten szczegół opisu, lub opierał się na starszych wizerunkach.Najwcześniejsza wzmianka o proklamie, identycznej z nazwą herbu, pochodzi z 1424.

Geneza nazwy

Według Marii Bobowskiej-Kowalskiej nazwa herbu pochodzi od nazwy osobowej (imienia) Sulima, Sulim (od 1394 występuje w źródłach Sulima z Różyc, niewątpliwy członek tego rodu) Za wiarygodną można uznać także hipotezę Władysława Semkowicza wywodzącą nazwę herbu Sulima (typu topograficznego) od wsi gniazdowej Sulimów w Wielkopolsce, Sulina pod Kłeckiem w powiecie gnieźnieńskim, parafii Dębnica. Inna wieś o zbliżonej nazwie – Sulimów (obecnie Sulmów) znajdowała się w powiecie sieradzkim, parafii Goszczanów. Jest ona znana źródłom pisanym dopiero od 1391 r. i znacznie oddalona, w sensie geograficznym, od łęczyckich dóbr różnych rodzin tego herbu znanych z późniejszego okresu. Niezbyt daleko jednak stąd (około 30 km w linii prostej) do sieradzkiego Ostrowska koło Uniejowa – wsi związanej z Sulimami już w XIII w. Mało prawdopodobna wydaje się inna hipoteza wywodząca nazwę rodu Sulimów od rodzaju średniowiecznej broni drzewcowej – sulicy.Czarny orzeł jako symbol siły był godłem cesarzy rzymskich i niemieckich. Według legendy podanej przez Leopolda von Ledebura protoplasta Sulimitów miał dodać do herbu trzy szlachetne kamienie, aby wykazać wspólnotę krwi z dwoma braćmi, od których miał się odróżniać poprzez imię i godło.

Pochodzenie Sulimczyków

Jan Długosz stawia hipotezę[4], powtarzaną później przez innych heraldyków (Paprockiego, Bielskiego, Okolskiego, Niesieckiego)[5], jakoby Sulimczycy byli rycerstwem napływowym z Niemiec. Świadczyć miałby o tym czarny orzeł, nawiązujący rzekomo do heraldyki królów i cesarzy Rzeszy. Niesiecki podaje nawet za przykład pruską rodzinę Slomff, która w jednym z pól czterodzielnego herbu miała pół czarnego orła i pisze o nich jako o krewnych Sulimczyków. Hipoteza ta jest jednak dziś podawana w wątpliwość przez niektórych historyków: ma ona nie spełniać tzw. kryterium imionowego, które jasno wykazuje, że imiona najwcześniejszych wzmiankowanych Sulimitów miały charakter czysto polski (np. Strzeszko, Budzisław, Wierzchosław)

Herbowni

Lista herbownych w artykule sporządzona została na postawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne. herbu Sulima (piszący się Ullanowicz i używający przydomku „na Solms”) wniósł podanie do senatu Królestwa Polskiego o przyznanie mu tytułu hrabiowskiego z racji że ojciec jego w różnych transakcjach urzędowych brał ten tytuł i że zapisany był nawet w metryce jako hrabia. Komisja senatu w roku 1824 dowody te uznała i tytuł przyznała. Nazwisko Zabłocki jako nazwisko rodziny pochodzenia tatarskiego wymienia serwis Tatarzy polscy.

Znani herbowni

Mimo, że herb Sulima nie był tak szeroko używany jak np. Leliwa czy Nałęcz, to z grona Sulimitów wywodziło się wiele zasłużonych postaci – głównie duchownych i wojskowych. Z rodu tego pochodził z pewnością Władysław z Oporowa – podkanclerzy koronny Władysława Jagiełły, a potem biskup włocławski (1434-1449) i arcybiskup gnieźnieński (1449-1453). Od 14 kwietnia 1502 herbem Sulima – po przeprowadzonym przed sądem królewskim Aleksandra Jagiellończyka procesie dowodowym – posługiwał się Erazm Ciołek, późniejszy biskup płocki. Nie ulega wątpliwości, że posłużył się on w procesie fałszywymi świadkami, pochodził bowiem z rodziny mieszczańskiej, a nadto prawdopodobnie z nieprawego łoża. Z małopolskiej rodziny Gamratów herbu Sulima wywodził się Piotr Gamrat – biskup krakowski (1538-1545) oraz arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski (1541-1545). Ostatnim sławnym polskim szlachcicem herbu Sulima był Józef Sułkowski (1773-1798) – adiutant Napoleona Bonaparte, który poległ w czasie wyprawy egipskiej 1798 roku. Sulimitą był także Feliks Dzierżyński.

Herbowni z Małej

Hupka Włodzimierz,

Popiel Stefan